Kacu tekst Kobal't

{{10000}}{{A10000}}
[[Fail:Kobalt 13g.jpg|thumb|left|200px|Puhtaz kobal't]]
{{Himine element|27|Kobal't|Co|58,9332|Metall|2|8|15|2|0|0|0|}}
'''Kobal't''' (''Co'' — ''cobaltum'' latinan kelel) om 27nz' himine element [[himižiden elementoiden periodine tablut|himižiden elementoiden periodižes tabludes]]. Sen sijaduz om ühesandes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — kahesanden gruppan laptalagruppas, VIIIB), tabluden nelländes periodas.

== Ühthine ümbrikirjutand ==
Kobal't om harv londuses, pala Man kores — 40 grammad tonnas, merivedes — 1,7 × 10<sup>−12</sup>.

Ročine Georg Brandt-himik avaiži kobal'tad vl 1735 i nimiti saksan kelen ''Kobold''-sanaspäi «mägirahkoi». Hänen avaiduz ei sand znamasišt tetabut. Vl 1781 francine Pjer Žozef Maker-himik todesti lopuks, miše kobal't om erine himine element, hän-žo ozuti sen otandan metallurgižid mahtusid<ref>''Reznik I. D., Sobol' S. I., Hudäkov V. M.'' Кобальт (Kobal't). — M.: Mašinostrojenije, 1995. — T. 1: Исторический очерк. Сырьевые источники кобальта. Пирометаллургия кобальта (Istorine kuvakirjutuz. Kobal'tan torhuden purtked. Kobal'tan pirometallurgii). — 440 lp. — Lp. 15. {{ref-ru}} ISBN 5-217-02685-5.</ref>.

Kävutihe elementan mineraloid Amuižes Egiptas völ, saihe [[sinine muju|siništ mujud]]. Kobal'tan kivend mülütab morijad [[arsen]]an hapandusid-ki, sikš ristitud travihe metallan samižes i nägui heile. Sadas [[nikel'|nikelin]] kivendon ümbriradmiženke.

== Fizižed ičendad ==
Kobal't om kova hobedaižvauged ferromagnitine [[metall]] pakuiženke ližamujunke hapandusiden šoidun tagut. Se oleskeleb kahtes kristalližes modifikacijas: α-Co (segluz om geksagonaline i kinktas pakuidud) da β-Co (segluz om kubine i tahkkeskustoittud), α↔β-toižetamižen lämuz om 427 C°.

Atommass — 58,9332. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 8,9 g/sm³. Suladandlämuz — 1768 K (1495 C°). Kehundlämuz — 3200 K (2927 C°).

Londuseline kobal't kogoneb üks'jäižes stabiližes <sup>59</sup>Co-izotopaspäi. Tetas 28 ratud radioaktivišt izotopad 47..58, 60..75 atommassanke, i niiden 11 izomärad. Kaikiš hätkembad čihodajad oma <sup>60</sup>Co-izotop (T<sub>½</sub>=5,27 vot), <sup>57</sup>Co 271,8 päivest pol'čihodamižen pordonke, <sup>56</sup>Co (77,27 päivest) i <sup>58</sup>Co (70,86 päivest), toižed čihotas poleks lühüdamb mi päiveses. Kaikiš hätkemb eläi izomär om <sup>58m1</sup>Co (T<sub>½</sub>=9,04 časud). Radioaktivižed izotopad hajetas protonižen (48..50-izotopad) i β-čihodamižen kal't, kändasoiš [[raud]]aks (50-izotop [[marganc]]aks-ki) vai [[nikel'|nikelikš]].

== Himižed ičendad ==
Kobal't muigotub il'mas enamba mi 300 C° lämudel. Muigotandmärad: −1..+3 tobjimalaz, mugažo −3, +4 i +5 harvoin. Metall absorbiruib vezinikad.

Kaik kobal'tan hapandused endistudas vezinikal:
:: <chem>Co3O4 + 4 H2 -> 3 Co + 4 H2O</chem>

Voib sada kobal'tan hapandust(III) kobal'tan (II) ühtnendoiden kalindal:
:: <chem>4 Co(OH)2 + O2 -> 2 Co2O3 + 4 H2O</chem>

Toine kobal'tan hapanduz om CoO, se sädase korktoil lämuzil i oleleb α- vai β-forman.

Lämbitamižes kobal't reaguruib galogenidenke, sen aigan kobal'tan (III) ühtnendad sädasoiš [[ftor]]anke vaiše:
:: <chem>2 Co + 3 F2 -> 2 CoF3</chem>
:: <chem>Co + Cl2 -> CoCl2</chem>

== Kävutand ==
Ottas kävutamižhe legiruimha terast i tehmaha instrumentaližid ühthesuladusid, erasiden himižreakcijoiden katalizatoraks. Kobal'tan spektran sel'ktad jonod oma järgeližed spektrometroiden kalibruindan täht. Kävutadas radioaktivišt kobal't-60-izotopad medicinas i poltuseks.

Om järedoid kivendon varoid [[Kongon Demokratine Tazovaldkund|KDT:s]] (pol', 6 mln tonnoid), Avstralijas (1 mln tonnad) i Kubas (500 tuh. tonnoid). Mail'man samine oli 53 tuhad tonnoid vl 2015, i KDT andoi sen koumed videndest. Kobal't maksoi US$75,000 tonnas vn 2018 vilukus.

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Co/key.html Kobal't ''webelements.com''-saital.] {{ref-en}}
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb027.htm Kirjutuz kobal'tas Himižiden elementoiden populärižes ''n-t.ru''-kirjištos.] {{ref-ru}}
{{Commons|Cobalt}}

{{Periodine tablut}}

[[Kategorii:Himižed elementad kirjamišton mödhe]]